Przekazanie darowizny w świetle prawa

Darowizny są jednymi z częściej wykonywanych czynności prawnych, jednak nie wszyscy zdają sobie sprawę z uregulowań, które się z nimi wiążą. Przepisy nakładają bardzo jasno sprecyzowane wymogi zarówno co do formy, w jakiej musi być zawarta umowa darowizny, jak i co do obowiązków darczyńcy i obdarowanego i wynikających z ich wzajemnego stosunku obowiązków. Darowizna pociąga za sobą również określone skutki podatkowe.

Co wiąże się z przekazaniem darowizny?

Przekazanie darowizny to jedna z często wykonywanych czynności, zwłaszcza między osobami, które łączą więzy rodzinne lub wyjątkowo bliskie relacje. Choć nie wszyscy są tego świadomi, dokonanie darowizny wymaga z formalnego punktu widzenia sporządzenia odpowiedniej umowy, która powinna mieć formę aktu notarialnego. Dokonanie darowizny wymaga więc odwiedzin w kancelarii notarialnej i złożenia podpisów na sporządzanym dokumencie. Darowizny może zatem dokonać tylko osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, która jednocześnie ma prawo do dysponowania darowanym dobrem lub prawem.

Dokonanie darowizny oznacza przekazanie obdarowanemu przez darczyńcę określonej ruchomości, nieruchomości lub prawa. Przedmiotem darowizny mogą więc być konkretne rzeczy, pieniądze lub możliwość korzystania z jakiegoś prawa, np. użytkowania określonej nieruchomości. W ramach darowizny możliwe jest również choćby zwolnienie obciążonej hipoteki nieruchomości. Istotą darowizny jest jednak to, że darczyńca nie otrzymuje od obdarowanego żadnych bezpośrednich korzyści ekonomicznych z nią związanych – wyjaśnia przedstawiciel Kancelarii Notarialnej, świadczącej pełen zakres usług notarialnych dla klientów indywidualnych oraz firm i instytucji.

Chociaż darowizna musi być wykonana w formie aktu notarialnego, przepisy jasno stwierdzają, że ważna będzie również darowizna, przy której nie dochowano tego warunku, jeśli została wykonana. Możliwa jest więc również sytuacja, w której umowa darowizny jest ważna mimo tego, że została zawarta ustnie, o ile łączy się z przekazaniem odpowiedniej rzeczy lub prawa. Zasada ta nie obowiązuje jednak w przypadku, w którym przedmiotem darowizny jest prawo do nieruchomości. Przy przekazaniu mieszkania, domu lub działki do ważności jest wymagane zawarcie umowy notarialnej.

Darowizna może być wykonana w momencie zawarcia umowy albo dopiero przy wydaniu przez darczyńcę rzeczy, która jest jej przedmiotem. Termin wykonania darowizny może być bardzo ściśle określony w zawieranej umowie przez podanie daty albo łączyć się ze spełnieniem przez obdarowanego pewnego warunku lub zajściem wymienionych w umowie okoliczności. Warunek nie może jednak wiązać się z wykonaniem czynności sprzecznej z prawem lub naruszającej zasady współżycia społecznego. Zasady te nie mogą być również naruszane przez obdarowanego przy wykonywaniu określonych działań lub wstrzymywaniu się od nich w celu spełnienia wymogów opisanych w umowie. Co ważne darczyńca nie może przedstawiać warunków, które są niemożliwe do zrealizowania przez obdarowanego.

Poza warunkiem wykonania lub terminem darowizna może zawierać również polecenie dla obdarowanego. Polecenie może dotyczyć zachowania lub powstrzymania się od działania przez obdarowanego. Warto jednak pamiętać, że darczyńca lub jego spadkobiercy mogą się domagać spełnienia polecenia, to jego niewykonanie nie może być powodem odwołania darowizny. Jeśli polecenie wiązało się ze świadczeniem lub działaniem na rzecz innej osoby, to mimo przyjęcia przez obdarowanego darowizny nie może się ona domagać od niego spełnienia tego polecenia.

Możliwości odwołania darowizny

Wykonanie darowizny czy to przez spełnienie określonego warunku, czy wskutek przekazania rzeczy lub prawa ma decydujące znaczenie dla możliwości odwołania darowizny. Wykonanie darowizny sprawia, że staje się ona ważna również, gdy nie dochowano formy notarialnej (poza przypadkiem dotyczącym praw do nieruchomości) – od tego momentu darczyńca nie może się już powoływać na formę niezgodną z prawem. Jedyną możliwością odwołania darowizny jest więc wykazanie, że obdarowany dopuścił się wobec darczyńcy rażącej niewdzięczności.

Rażąca niewdzięczność nie jest precyzyjnie zdefiniowana, jednak za czyny tego rodzaju uznaje się zachowania, które wykraczają poza zwyczajowe stosunki między dwiema osobami, ze względu na celowe i w pełni świadome działanie lub zaniechanie mające doprowadzić do powstania szkody. Może to być popełnienie przestępstwa przeciw darczyńcy, naruszanie jego dobrego imienia, ale również nieudzielanie mu pomocy. Rażąca niewdzięczność powinna wskazywać na ponadprzeciętne nagromadzenie złej woli obdarowanego i nie może wiązać się ze zwykłymi nieporozumieniami czy konfliktami rodzinnymi.

Odwołanie darowizny w razie powoływania się na rażącą niewdzięczność obdarowanego wymaga dochowania formy pisemnej. Musi jednak nastąpić w ciągu roku od momentu, w którym darczyńca dowiedział się o zdarzeniu. Termin ten jest identyczny w przypadku, gdy z żądaniem odwołania darowizny występują spadkobiercy darczyńcy.

Nieco inaczej wygląda sytuacja wówczas, gdy darowizna nie została jeszcze wykonana. W takich okolicznościach darczyńca może odwołać darowiznę, gdy zmieniła się jego sytuacja majątkowa, a przekazanie dóbr albo pieniędzy zagroziłoby możliwości dbania o jego własne potrzeby lub potrzeby jego rodziny, w ramach wynikającego z kodeksu rodzinnego obowiązku alimentacyjnego. Odwołanie darowizny wymaga zachowania formy pisemnej i jest możliwe zarówno w przypadku darowizny w formie aktu notarialnego, jak i przyrzeczenia jej wykonania w innej formie. Darczyńca w piśmie odwołującym darowiznę musi jednak wskazać przyczynę jej dowołania.

O czym warto pamiętać w związku z darowiznami?

Trzeba pamiętać, że dokonanie darowizny rodzi określone skutki prawne oraz podatkowe. W przypadku zawierania umowy darowizny w przewidzianej w przepisach formie tj. w kancelarii notarialnej, poza stosowaną opłatą notarialną zostanie pobrany również podatek od spadków i darowizn, jeśli jego nałożenie będzie wynikało z wartości darowizny i stopnia pokrewieństwa między darczyńcą i  obdarowanym.

Uzyskanie darowizny łączy się również z obowiązkiem pomagania darczyńcy w sytuacji, gdy będzie on miał kłopoty z samodzielnym utrzymaniem się. Obowiązek ten dotyczy obdarowanego, niezależnie od tego, czy łączą go z darczyńcą więzy pokrewieństwa uzasadniające istnienie obowiązku alimentacyjnego, czy też nie. Obdarowany musi jednak wspierać darczyńcę jedynie do wartości otrzymanej darowizny. Przekazywanie środków na uzasadnione potrzeby darczyńcy może więc przyjąć formę zwrotu równowartości otrzymanej wcześniej darowizny lub samej rzeczy.