Możliwości dochodzenia odszkodowań przez osoby represjonowane

W okresie komunizmu oraz stalinizmu wiele osób z przyczyn politycznych zostało niesłusznie skazanych i represjonowanych przez organy ścigania. Znowelizowana ustawa spowodowała, że obecnie osoby represjonowane oraz ich rodziny, którym za działanie na rzecz bytu Państwa Polskiego zostały wyrządzone szkody oraz krzywdy, mają szansę na odszkodowanie i zadośćuczynienie. Kto może ubiegać się o odszkodowanie za represję i jak je uzyskać? Wyjaśniamy.

Kto może starać się o odszkodowanie i zadośćuczynienie?

O odszkodowanie może ubiegać się każda osoba, wobec której zostało wydane orzeczenie za działalność niepodległościową w okresie stalinowskim lub w okresie PRL, tj. w latach 1944-1989, a następnie zostało ono unieważnione.

Zgodnie z ustawą o odszkodowanie za represję mogą się starać:

• Osoby internowane przez wprowadzenie 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego,

• Osoby, które w okresie od 1 listopada 1982 roku do 28 lutego 1983 roku pełniły czynną służbę wojskową na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego,

• Osoby mieszkające obecnie lub w chwili śmierci w Polsce, które były represjonowane przez radzieckie organy ściągania i wymiaru sprawiedliwości lub organy pozasądowe działające na terenie Polski w okresie od 1 lipca 1944 roku do 31 grudnia 1956 roku,

• Co do których zachodzą przesłanki do stwierdzenia nieważności orzeczenia, jeżeli oskarżonego uniewinniono lub postępowanie umorzona z powodów, o których mowa w art. 17 1 pkt 1 i 2 Kodeksu postępowania karnego i nie zostało prawomocnie zasądzone odszkodowanie i zadośćuczynienie, a osoby te były zatrzymane lub tymczasowo aresztowane,

• Osoby pozbawione życia albo wolności przez polskie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub przez organy pozasądowe, bez przeprowadzenia zakończonego orzeczeniem postępowania. 

Zadośćuczynienie i odszkodowanie przysługuje również dziecku matki, która dysponowała nieważnym orzeczeniem i która wraz z dzieckiem lub w okresie ciąży przebywała w więzieniu oraz/lub w innym miejscu odosobnienia (np. łagr). 

Jak uzyskać odszkodowanie za represję?

Najważniejszym krokiem w dochodzeniu swoich praw przez osoby represjonowane jest uzyskanie orzeczenia sądu o unieważnieniu orzeczenia. W przypadku, gdy orzeczenie nie zostało wydane, należy złożyć stosowny wniosek do sądu, który może być dostarczony przez osobę represjonowaną lub w sytuacji jej śmierci przez dzieci, rodzeństwo lub małżonka.

Oprócz orzeczenia konieczne jest przygotowanie kompletnych dokumentów, które będą poddawane szczegółowej analizie. W tym celu warto skorzystać z pomocy Kancelarii Radcy Prawnego Anety Wasiluk z Gdańska, której pracownicy biorą udział w każdym etapie postępowania. Przede wszystkim zajmują się przygotowaniem dokumentów i wniosków, reprezentowaniem osoby represjonowanej lub jej spadkobierców oraz przeprowadzeniem postępowania na drodze sądowej.

Należy pamiętać, że odszkodowanie obejmuje rekompensatę za szkody majątkowe (utrata majątku, mienia, zarobku). Zadośćuczynienie z kolei stanowi rekompensatę za krzywdy moralne, psychiczne, zdrowotne. Natomiast przy obliczeniu kwoty odszkodowania i/lub zadośćuczynienia bierze się pod uwagę m.in. warunki izolacji i jej czas trwania, rozmiar cierpień i krzywd, intensywność represji, stopień kalectwa, rokowania na przyszłość, konsekwencje, jakie izolacja miała dla życia osoby represjonowanej oraz następstwa dla zdrowia i stanu psychicznego pokrzywdzonego.

Kluczowe, że stwierdzeniu nieważności orzeczenia nie stoi na przeszkodzenia wykonanie kary, zastosowanie amnestii lub abolicji, zatarcie skazania, akt łaski, przedawnienie, zadośćuczynienie czy śmierć osoby represjonowanej, której orzeczenie dotyczy.