Jak zdefiniować prawo medyczne?

Prawo medyczne to stale rozwijająca się dziedzina, związana z postępowaniami z obszaru ochrony zdrowia. Ze względu na złożoność działalności leczniczej dotyczy ono zarówno personelu medycznego i pacjentów, jak i innych osób oraz instytucji zajmujących się leczeniem, a także funkcjonowaniem całego systemu ochrony zdrowia. Sprawy z zakresu prawa medycznego dotyczą zarówno odpowiedzialności karnej, cywilnej, jak i procedur administracyjnych.

Jak można rozumieć pojęcie „prawo medyczne”?

Współczesna medycyna staje się coraz bardziej skomplikowana, a stosowane procedury lecznicze wymagają współdziałania wielu osób oraz wykorzystywania zasobów, którymi dysponują różne podmioty – od szpitali specjalistycznych po placówki zajmujące się rehabilitacją czy opieką długoterminową. Od lekarzy i pozostałego personelu medycznego, wymaga się wielu różnorodnych kompetencji oraz sprawnego poruszania się w ramach systemu opieki zdrowotnej. Leczenie to dziś nie tylko interakcja pacjenta i lekarza, ale także innych uczestników. Niezbędni są zarówno farmaceuci czy firmy dostarczające odpowiednie leki, jak i laboratoria diagnostyczne, producenci i dostawcy specjalistycznego sprzętu, podmioty organizujące przebieg i nadzorujące poszczególne procedury. Ważnym elementem są firmy ubezpieczeniowe czy płatnik w postaci funduszu zasilanego przez państwo. Współdziałanie między wszystkimi, którzy uczestniczą w działaniu systemu ochrony zdrowia, musi być więc ściśle uregulowane, tak by ich prawa i obowiązki były możliwie dobrze zdefiniowane – zauważa przedstawiciel Kancelarii Adwokackiej Piotrowscy, specjalizującej się m.in. w prawie medycznym.

Zasady i regulacje związane z całokształtem działania systemu opieki zdrowotnej są zwyczajowo określane pojęciem „prawa medycznego”. Ze względu na dużą ilość zagadnień wchodzących w zakres działań związanych z leczeniem z konieczności prawo medyczne stanowi konglomerat wielu aktów prawnych pochodzących z różnych obszarów od prawa cywilnego, przez karne aż po przepisy prawa pracy czy normy związane z finansowaniem świadczeń. Przepisy prawa medycznego dotyczą także bardzo wielu podmiotów. Są nimi nie tylko lekarze, pielęgniarki, rehabilitanci, diagności czy ratownicy medyczni, ale także sami pacjenci oraz osoby związane z procesem leczenia – osoby zarządzające placówkami medycznymi, przedstawiciele organów zobowiązanych do organizacji leczenia czy służby powołane do nadzoru nad funkcjonowaniem całego systemu.

Prawo medyczne zajmuje się więc zarówno świadczeniodawcami oraz przynależnymi im prawami i obowiązkami, jak i uprawnieniami pacjentów. Poszczególne regulacje określają zatem relację między pacjentem a lekarzem oraz definiują ich sytuację w stosunku do płatnika czy organów nadzorujących proces leczenia. Przepisy wchodzące w zakres prawa medycznego zajmują się także kwestiami odpowiedzialności zawodowej personelu medycznego.

Ze względu na wielką wagę prawidłowego wykonywania wszystkich procedur medycznych prawo określa dokładnie ich przebieg oraz wymagania, które są związane z ich przeprowadzaniem. Regulowane są kwestie funkcjonowania placówek leczniczych, niezbędnego wyposażenia oraz zakresu, w jakim są one zobowiązane do opieki nad pacjentem. Prawo medyczne obejmuje zagadnienia związane z przyznawaniem lub odbieraniem uprawnień zawodowych oraz kształceniem i zdobywaniem kolejnych specjalizacji czy tytułów naukowych. W jego gestii leży również funkcjonowanie samorządu zawodowego, w tym jego kompetencje, zasady powoływania oraz podejmowania decyzji.

Źródła prawa medycznego i zakres często poruszanych zagadnień

Prawo medyczne nie stanowi zwartego kodeksu porządkującego poszczególne zagadnienia. Przepisy, które się na nie składają, znajdują się w aktach prawnych i dokumentach różnej rangi od Konstytucji aż po uchwały samorządów zawodowych czy wewnętrzne regulacje poszczególnych placówek. Konkretne reguły wynikają z ratyfikowanych umów  międzynarodowych, w tym przepisów obowiązujących na terenie Unii Europejskiej. Jeśli chodzi o prawo krajowe, to poza Konstytucją, jako źródła  prawa medycznego w grę wchodzą wybrane regulacje Kodeksu Cywilnego, Karnego, Pracy, Rodzinnego i Opiekuńczego oraz Kodeksu Postępowania Cywilnego. Najważniejszymi ustawami dotyczącymi problematyki medycznej są Ustawa o działalności leczniczej oraz Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Kwestie związane z wykonywaniem różnych zawodów medycznych są zawarte w oddzielnych ustawach np. w Ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty czy Ustawie o zawodach pielęgniarki i położnej. Wiele szczegółów jest doprecyzowanych w rozporządzeniach np. wydawanych przez Ministra Zdrowia. Jeżeli chodzi o regulacje dotyczące samorządu zawodowego, to podstawowym aktem jest tu Kodeks Etyki Lekarskiej.

Prawo medyczne szeroko zajmuje się kwestią praw pacjenta. Dotyczą one zarówno uprawnień do korzystania z poszczególnych świadczeń, także realizowanych na mocy obowiązujących umów międzynarodowych w innych państwach należących do UE, jak i czasu oczekiwania na nie. Niezwykle często specjaliści zajmujący się prawem medycznym mają też do czynienia z postępowaniami w sprawach błędów medycznych, łączących się z dochodzeniem odszkodowań czy odpowiedzialnością karną lekarzy. Zagadnienia te dotykają często również kwestii prawa do informacji oraz wglądu do dokumentacji medycznej. Prawa pacjenta obejmują też prawo do wyrażenia zgody na wykonanie procedur medycznych, poszanowania intymności oraz godności czy wreszcie prywatności i poszanowania życia rodzinnego, zwykle w związku z przebywaniem w placówkach leczniczo-opiekuńczych.

Prawo medyczne wiąże się z przywilejami i uprawnieniami reprezentantów zawodów medycznych, a także sytuacjami, w których są oni pozywani przez pacjentów w związku z odpowiedzialnością odszkodowawczą za popełnione błędy. Wśród częstych problemów, z którymi spotykają się prawnicy specjalizujący się w prawie medycznym, są kwestie sporów z płatnikiem co do zasadności i zakresu prowadzonych działań, pracodawcą w zakresie rozliczeń w ramach stosunku pracy czy umów cywilno-prawnych, ale także spraw typowo pracowniczych dotyczących np. mobbingu. Do spraw, które łączą się z prawem medycznym, należą także postępowania karne czy dotyczące pozbawienia prawa do wykonywania zawodu.