Esperanto – historia i idea języka

Wyobraźnię nie tylko filologów na całym świecie rozpala pewna myśl: co by było, gdyby wszyscy na świecie mówili jednym językiem? Wyrazem tego pragnienia jest biblijna opowieść o wieży Babel. Od czasu do czasu podejmowane są próby stworzenia uniwersalnego języka, który mógłby służyć wszystkim. Przykładem może być esperanto. Jaka jest historia tego języka i jaka idea przyświecała jego tworzeniu?

Esperanto – rys historyczny i obecny status prawny

Nazwa „esperanto” może brzmieć nieco obco dla polskiego ucha. Tymczasem twórcą tego języka jest… okulista z Białegostoku. Ludwik Zamenhof wychowywał się w wielokulturowym mieście, w którym ścierały się wpływy niemieckie, żydowskie, rosyjskie i polskie. Uważał, że źródłem konfliktów jest brak porozumienia. Mógłby je zapewnić jeden wspólny język.

Zamenhof chciał stworzyć język łatwy do nauki, neutralny i niepowiązany z żadną narodowością, który odgrywałby rolę pośredniczącą w kontaktach międzynarodowych. Początkowo esperanto nazywano po prostu Lingva Internacia, czyli językiem międzynarodowym. Dziś stosowana nazwa pochodzi od przydomku Zamenhoffa – Dr. Esperanto – wyjaśnia ekspert z Jagiellońskiego Centrum Językowego.

Za początek języka esperanto należy uznać rok 1887, kiedy Ludwik Zamenhof opublikował „Język międzynarodowy. Przedmowa i podręcznik kompletny”. Choć żadne państwo nie uznało języka esperanto za narodowy – zgodnie zresztą z założeniem twórcy – według szacunków posługuje się nim od 100 tys. do nawet 2 milionów osób na świecie. Esperanto sprawdziło się jako język konferencji, sympozjów, naukowych spotkań międzynarodowych. Osoby posługujące się esperanto chętnie tworzą społeczności, w których rozwijają umiejętności i twórczość w tym języku. UNESCO wydało dwie rezolucje wspierające jego upowszechnianie.

Charakterystyka esperanto

Jak brzmi język esperanto? Wydaje się, że najlepsza odpowiedź to: znajomo. Łączy on w sobie cechy różnych języków, głównie europejskich. Pobrzmiewają w nim słowa pochodzenia łacińskiego i germańskiego. Zasady tworzenia słów i zdań opierają się na gramatyce znanej z języków indoeuropejskich. Na alfabet składają się 23 spółgłoski i 5 samogłosek. Akcent w esperanto pada zawsze na drugą sylabę od końca (podobnie jak w polskim), przy czym akcentowanie można wyrażać przez mocniejszy nacisk, zmianę tonu lub przeciągnięcie samogłoski akcentowanej. Zamenhof zaproponował 900 rdzeni słów, na których bazowały dalsze procesy słowotwórcze. Słowa stworzone na potrzeby esperanto pochodzą przede wszystkim z języków romańskich. System językowy esperanto jest elastyczny i umożliwia dalsze tworzenie słów na podstawie zasad gramatycznych i regularnie stosowanych morfemów. W razie potrzeby dopuszcza się zapożyczanie leksemów z języków narodowych, o ile są zrozumiałe w skali międzynarodowej. Ortografia esperanto jest prosta – jedna litera to jeden dźwięk, czyli użytkownik zapisuje dokładnie to, co słyszy.