Czym kierować się przy wyborze twardości ołówka?

Wkłady w ołówkach powstają w wyniku sprasowania grafitu i kaolinu (glinka porcelanowa). Im więcej jest kaolinu, tym twardszy ołówek. Wzrost procentowego udziału grafitu sprawia, że ołówek staje się coraz bardziej miękki. Ołówki miękkie są ciemniejsze i szybciej się zużywają. Świadomy dobór twardości ołówka zawsze jest podyktowany przeznaczeniem i efektami, jakie chcemy uzyskać przy rysowaniu.

Wszystkie dostępne na rynku ołówki można podzielić według przeznaczenia na dwie podstawowe grupy: ołówki artystyczne i ołówki techniczne, czyli – w pewnym uproszczeniu – na miękkie i twarde. 

Od jakiej twardości ołówek staje się techniczny?

Podstawowa skala twardości ołówków ma około 20 gradacji: od 8B do 10H. Można spotkać ołówki o wyższej twardości, jak i niezwykle miękkie, ale są one stosunkowo rzadkie. Litera B oznacza black: ciemny, z dużą ilością grafitu, czyli miękki. Litera H jest skrótem od słowa hard, czyli twardy, z dużą ilością kaolinu, jasny. Im wyższa cyfra przy literze, tym większa twardość lub miękkość. W środku skali znajdują się ołówki oznaczone jako HB i F: to najczęściej produkowane i najpowszechniej używane ołówki biurowe i szkolne. Są najbardziej uniwersalne, lecz nie zawsze spełniają kryteria stawiane ołówkom artystycznym lub technicznym. Dlaczego? Zagadnienie objaśnia doradca klienta reprezentujący sklep dla plastyków Loveart: – Ołówki HB i F są zbyt miękkie do wielu prac kreślarskich, a w efekcie trudno określić je mianem ołówków technicznych. Jednocześnie są zbyt twarde i jasne, aby mogły zaspokoić wszystkie oczekiwania związane ze szkicowaniem i rysowaniem. Od ołówków technicznych wymaga się dużej odporności na ścieranie, która pozwala zachować dłużej ostrą końcówkę, niezbędną do kreślenia precyzyjnych, wąskich linii. Za techniczne można uznać ołówki o gradacji od 2H w górę. Z kolei do rysowania potrzeba większej miękkości, dlatego najlepsze będą ołówki z oznaczeniem B.

Jakiej twardości ołówek nadaje się do rysowania?

Jak już zostało powiedziane do prowadzenia linii przy linijce i kątomierzu, czyli do rysunku technicznego wybieramy ołówki twarde. Natomiast do rysunku odręcznego nadają się wyłącznie miękkie. Próby rysowania ołówkami ze środka skali też nie przyniosą oczekiwanych efektów: egzemplarze o twardości F czy HB dość mocno drapią papier. Dobrze nadają się do pisania, ale nie oferują wystarczającego nasycenia koloru, a w efekcie możliwości stosowania przejść tonalnych (gradacji nasycenia koloru).

Do cieniowania najlepsze są ołówki miękkie, z przedziału 2B-8B. Warto mieć w zapasie po dwa lub trzy ołówki w każdej twardości. Wynika to stąd, że przy dużej liczbie prac o znacznych formatach miękkie ołówki zużywają się naprawdę bardzo szybko. Szczególnie wtedy, gdy tworzymy łagodne przejścia tonalne, wymagające dużej ilości grafitu. Niekiedy konieczne jest też zestruganie wiórków grafitowych z wkładu ołówka, bo akurat zabrakło nam grafitu w proszku do cieniowania. Wszystko to sprawia, że przy intensywnym rysowaniu miękkie ołówki dosłownie nikną w oczach.

Ołówek ołówkowi nierówny

Pomimo wspólnej dla wszystkich producentów skali twardości takie samo oznaczenie nie zawsze idzie w parze z właściwościami ołówków różnych marek. Zależnie od użytej odmiany kaolinu i sposobu łączenia go z grafitem ołówki techniczne i artystyczne mogą w różny sposób zachowywać się w czasie pracy. Jedne mocniej drapią papier, inne szybciej się zużywają. Dlatego warto testować wyroby różnych producentów. Należy też pamiętać, że na końcowy efekt duży wpływ ma rodzaj stosowanego papieru. Dlatego testy różnych ołówków należy prowadzić na tym samym papierze, a najlepiej na jednym arkuszu. 

Przy ocenie jakości ołówka ważna jest też odporność wkładu grafitowego na pękanie pod wpływem nacisku lub upadku na twarde podłoże. Dotyczy to szczególnie ołówków technicznych, których twardy wkład jest znacznie wrażliwszy na pękanie od wkładów ołówków z grupy B. Ołówek powinien też łatwo poddawać się temperowaniu. Ta cecha zależy przede wszystkim od jakości drewna – jego gatunku (cenione jest drewno bukowe) oraz braku defektów. Ważna jest też właściwa powłoka z lakieru i farby: wierzchnia warstwa poprawia mechaniczną odporność ołówka. Ponadto decyduje o tym, jak ołówek układa się w palcach.

Obok tradycyjnych ołówków drewnianych, warto mieć przynajmniej jeden ołówek Kubuś, czyli ołówek automatyczny. Zapewnia on łatwą regulację wysunięcia i szybkie zmiany grubości wkładu grafitowego. Nie bez znaczenia jest też większa czystość pracy: ołówek automatyczny zapobiega kontaktowi palców z grafitem. Ostatnim koniecznym akcesorium przy pracy ołówkiem jest gumka do wycierania. Najlepiej mieć zawsze pod ręką dwie gumki: twardą, kreślarską, do ołówków H oraz miękką gumkę chlebową do ołówków z grupy B.